System VELOXY® (VEry Low OXYgen) został opracowany w latach 90-tych ubiegłego wieku. Europejski projekt “SAVE ART”, realizowany w latach 1998-2000 przy współpracy rządów Włoch, Hiszpanii, Szwecji i W. Brytanii, potwierdził skuteczność systemu w zwalczaniu organizmów szkodliwych, niszczących przedmioty zabytkowe. Uczestnicy programu zalecili (certyfikowali) stosowanie urządzenia VELOXY® do ochrony dóbr dziedzictwa kulturowego.
System VELOXY® opatentowała i wytwarza włoska firma RGI bioSteryl Tech z siedzibą w Genui.
System VELOXY® tworzy aparat VELOXY oraz zestaw urządzeń, narzędzi i materiałów:
- kompresor, którego zadaniem jest podwyższenie ciśnienia powietrza,
- zbiornik sprężonego powietrza,
- zgrzewarka do folii,
- czytnik stężenia tlenu w powietrzu znajdującym się w zamkniętych opakowaniach,
- przeźroczysta folia specjalnie dobrana, aby stanowiła barierę nie przepuszczającą tlenu.
Aparat VELOXY® jest lekki i niewielkich rozmiarów, łatwy do obsługi i transportu. Po zakończeniu Projektu „SAVE ART” aparat był wielokrotnie udoskonalany, aby zwiększyć jego wydajność.
Zadaniem aparatu VELOXY® jest „odsianie” tlenu ze sprężonego powietrza z taką wydajnością, że do zamkniętych w gazoszczelnej folii przedmiotów podawany jest prawie tylko azot (stanowi on 78% powietrza), a zawartość wypychanego tlenu spada do 0.1-0.3%. W procesie dezynsekcji nie są używane żadne dodatkowe gazy i środki chemiczne.
Zabieg polega na umieszczeniu zaatakowanych przez organizmy szkodliwe muzealiów (stare księgi, obrazy, rzeźby, tekstylia, zbiory entomologiczne, meble) w opakowaniu z folii nieprzepuszczającej tlenu. W tym celu przedmioty te otacza się folią, mocuje się zawory, po czym jej brzegi zgrzewa się zgrzewarką. Wszystkie kolejne opakowania mogą być łączone przy pomocy rurek i zaworów, gdyż system VELOXY® umożliwia jednoczesną dezynsekcję licznych i dużych zbiorów obiektów muzealnych.
Urządzenie VELOXY® doprowadza do foliowych pakietów atmosferę beztlenową tak długo, aż stężenie tlenu spadnie w nich do poziom 0.1-0.3% (pomiaru dokonuje się specjalnym czytnikiem stężenia tlenu). Wtedy zawory są zamykane, a przedmioty są pozostawiane w atmosferze beztlenowej (anoxia) przez 21 dni, co gwarantuje 100% śmiertelność dla wszystkich szkodników i ich stadiów rozwojowych (jaja, larwy, poczwarki, dorosłe).
Po 3 tygodniach przedmioty poddane dezynsekcji można wyjąć z opakowania, albo pozostawić i przechowywać w atmosferze azotu, co zabezpiecza je przed ponownym atakiem szkodników. Przechowywanie w azocie hamuje również rozwój pleśni, grzybów i bakterii, a także chroni przed
szkodliwym działaniem tlenu.
Aparat VELOXY® nawilża lub osusza powietrze wprowadzane do opakowań do poziomu wilgotności względnej, w jakiej trzymane były w pomieszczeniu przed zabiegiem. Chroni je to przed uszkodzeniami wynikającymi z przesuszenia lub zbyt dużego nawilżenia.
VELOXY® wyposażony jest również w specjalną funkcję extra dry służącą do osuszania przedmiotów (np. książek i archiwaliów po powodziach).
Do zwalczania organizmów niszczących dobra dziedzictwa kulturowego stosowano gazy trujące metodą fumigacji. Bromek metylu jest w UE zakazany od 2005 r. Fosforowodór łatwo wchodzi w reakcję z miedzią, srebrem i złotem oraz ich związkami, więc może uszkodzić barwniki i różne składniki przedmiotów zabytkowych. Tlenek etylenu jest rakotwórczy, powoduje zmiany genetyczne, uszkadza system neuro-endokrynalny, a w niskich stężeniach dla wielu jest silnym czynnikiem alergennym. Gazy te po zabiegu uwalniane są do atmosfery, którą zanieczyszczają. Są bardzo niebezpieczne dla osób prowadzących gazowanie i osób postronnych.
System VELOXY® jest ekologicznym zamiennikiem toksycznych gazów stosowanych w celu ochrony dóbr dziedzictwa kulturowego przed szkodnikami. Zastosowanie VELOXY® zabezpiecza dobra dziedzictwa kulturowego, jest bezpieczne dla ludzi i przyjazne środowisku.
Schemat działania systemu VELOXY®:
